دولت باید بیشترین سرمایه‌گذاری را در این حوزه انجام دهد و به صورت کامل حمایت کند تا نخبگان و دانشجویان برتر دانشگاه‌های کشور را به عضویت این مراکز درآورد و این مراکز را باید به اهدافی مشخص سوق داد و اولین گام را در مسیر خودکفایی کشور تا بی‌نیازی از واردات تکنولوژی پیش ببرد و در گام دوم با ارتقای کیفیت محصولات بومی‌سازی پا به عرصه رقابت و صادرات محصول ایرانی اقدام شود تا شاهد تحولی عظیم در تمام حوزه‌ها شویم.

اما با توجه به تحریم‌هایی که طی این چند سال کشور با آن مواجه بود کمابیش شاهد تلاش‌ شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها بودیم که چندان دیده نمی‌شد و برخی افراد اعتقادی به حضور دانش‌بنیا‌ن‌ها در حوزه‌های مختلف نداشتند؛ ولی در این میان با شیوع ویروس کرونا نه تنها ایرانیان بلکه تمام جهان مبهوت حضور این شرکت‌های نوپا در عرصه‌های مختلف شدند و توانستند با اقتدار، تلاش شبانه‌روزی و غلبه بر تحریم‌ها به جامعه خدماتی از جمله ساخت و تولید تجهیزات بیمارستانی، تولید انواع ماسک و ورود به حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی و It خدمات گسترده‌ای به جامعه ارائه دهند تا بتوانیم از یک مرحله بحرانی، هیجانی و پراسترس عبور کنیم.

در این راستا گفت‌‌وگویی با پرویز کرمی مشاور معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری داشتیم که وی در حوزه علم و فناوری، زیست بوم کارآفرینی و اقتصاد دانش‌بنیان فعال است.

* با تلاش روز افزون دانش‌بنیان‌ها در حال حاضر در هیچ حوزه‌ای از دنیا عقب نیستیم

فارس: با شیوع ویروس کرونا همه روزه شاهد پیشرفت‌های خاص و ویژه‌ای از سوی شرکت‌های دانش‌ بنیان بودیم اما اخیراً به نظر می‌رسد که حضور این شرکت‌ها نسبت به قبل کمرنگ‌تر شده است؟

کرمی: خیر؛ اینگونه نیست نه تنها تلاش، فعالیت و اثرگذاری شرکت‌های دانش‌بنیان در عرصه‌های مختلف در حوزه کرونا کم نشده بلکه این تلاش ها مضاعف هم شده به طوری که جامعه و کشور اکنون از یک مرحله بحرانی، هیجانی و پراسترس عبور کرده است.

زمانی که با شیوع ویروس کرونا مواجه شدیم تمام مردم مستاصل بودند که چه اتفاقی خواهد افتاد، چه داشته‌هایی داریم و راه‌های شکست چنین بیماری منحوسی چیست و مواردی از این دست باعث جو هیجانی در کشور شده بود.

اکنون اما خوشبختانه به دلیل تلاش بسیار خوب، منطقی و به موقع کادر پزشکی و بیمارستانی از استر‌س و ترس‌های موجود در میان مردم و آحاد جامعه کاسته شد؛ همچنین ایثارگری، از خودگذشتگی و اثبات این موضوع که پزشک و پرستار جان خود را می‌دهند تا آحاد جامعه دچار بی‌پناهی در حوزه پزشکی نشوند اقدامات خوب و مؤثرشان آرامش نسبی را به جامعه برگرداند.

همچنین شرکت‌های دانش‌بنیان نیز در تمام مواردی که مورد نیاز جامعه بود ورود کردند و با به خدمت گرفتن نوآوری و فناوری‌های روز مشکلات و دغدغه‌های مردم را رفع کردند.

البته در زمان شیوع ویروس کرونا نه تنها کشور ما بلکه اکثر کشورهای جهان از کمبود ماسک رنج می‌بردند. از طریق اخبار رسانه‌ها شاهد بودیم که جابجایی کامیون‌های حامل ماسک با همراهی پلیس و ارتش در کشورهای پیشرفته صورت می‌گرفت در صورتی که کشورهای دیگر هیچ علاقه‌ای به دادن تجهیزات به سایر کشورها نداشتند اما در این شرایط با توجه به تحریم‌ها کار ما مضاعف هم بود و در این میان شرکت‌های دانش‌بنیان ورود کردند و در کمترین زمان ممکن شروع به تولید و ساخت اقلامی از جمله ماسک، خط تولید ماسک، ونتیلاتور، بای‌پپ، مواد ضدعفونی‌کننده کردند؛ همچنین با وجود بیمارستان‌های خوبی که داریم دستگاه‌ها و تجهیزات پزشکی به سرعت در آنها مستقر شدند و آرامش قلبی خاصی به جامعه، کادر پزشکی، مسوولان و دست‌اندرکاران بازگردانده شد.

در شاخه دیگر شرکت‌ها و استارتاپ‌های حوزه تولید محتوا در زمینه آموزش و اطلاع رسانی به سرعت وارد میدان شدند و محتواهای بسیار خوبی تولید و وارد جامعه فضای مجازی کردند که چنین امری باعث شد تا مطالب فیک، دروغین و کذب و نسخه‌های جعلی که در این زمینه تجویز می‌کردند از بین بروند.

با تلاش روز افزون دانش‌بنیان‌ها در حال حاضر در هیچ حوزه‌ای از دنیا عقب نیستیم و زیست بوم فناوری ما قادر به تولید، ساخت و ارائه انواع تجهیزات داروها و مایحتاج در تمام زمینه‌ها به جامعه است.

* شرکت‌های دانش‌بنیان سربازان و مدافعان ما در عرصه مقابله با تحریم‌ها هستند

فارس: یکی از دغدغه‌های اصلی مردم حوزه واکسن است، در این زمینه دانش‌بنیان‌ها به چه مرحله‌ای رسیده‌اند؟

کرمی: در مرحله مطالعات بالینی، هزاران ساعت کار مطالعاتی در دو جبهه انجام داده‌ایم تا هم بتوانیم بگوییم مثلاً این داروها به درد این بیماری نمی‌خورد و اثبات این موضوع برای مردم و شرکت‌ها که به داروها و واکسن‌هایی تن ندهند که بیهوده باشد.

هم اکنون برخی کشورها اعلام کردند که موفق به تولید واکسن شده‌اند اما در حال حاضر اتقان و صحه علمی از طرف سازمان بهداشت جهانی روی هیچ واکسنی صورت نگرفته است. در ایران 6 مسیر و 6 شرکت را برای تولید واکسن در دستور کار داریم که از مرحله حیوانی با موفقیت عبور کرده‌اند و در مرحله اولیه تست انسانی هستند. اما درنهایت مرجع بیان چنین مواردی همیشه باید از سوی وزارت بهداشت و ستاد ملی مقابله با کرونا که در وزارت بهداشت مستقر است صورت بگیرد.

اکنون شاهد تلاش‌ و همت این شرکت‌ها در راستای تولید واکسن هستیم و امیدواری زیادی در موفقیت شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه واکسن داریم به طوری که روزانه شاهد بوجود آمدن تجهیزاتی در حوزه پیشگیری، مکمل‌های دارویی و شناخت بیماری در کشور هستیم.

شرکت‌های دانش‌بنیان دست از تلاش و حرکت برنداشته‌اند و با قوت به صورت شبانه‌روزی مسیر شناسایی تجهیزات، مکمل‌ها و داروهایی که به درمان کووید 19 کمک می‌کند را پیگیری می‌کنند. اما همچنان نباید فراموش کنیم که تحریم‌ها روز به روز شدیدتر می‌شود و هرچه موفقیت ایران در موضوع رفع مشکلات خود و ساخت کالاها و تجهیزات ایران ساخت ظهور و بروز بیشتری پیدا می‌کند ترامپ دیوانه و هیات حاکمه آمریکا فشارهای مضاعفی به ما وارد می‌کنند و متعجب هستند که چرا این چنین تحریم‌های سنگینی به ایرانیان اثر ندارد. پس می‌بینیم همین شرکت‌های دانش‌بنیان هستند که با تولید کالاها و تجهیزات تحریمی پای اصلی مقابله با کالاهای تحریمی هستند.

بنابراین سربازان و مدافعان ما در عرصه مقابله با تحریم‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان هستند و اگر تصور کنیم که این شرکت‌های دانش‌بنیان نبودند در مقابل تحریم‌ها چقدر دست تنها و بی‌پناه بودیم.

مقام معظم رهبری در صحبت‌های اخیر خود یکی از نقاط خوب و دارای قوت فعلی را شرکت‌های دانش‌بنیان قلمداد کردند به طوری که در حال حاضر حدود 5300 شرکت دانش‌بنیان، 6 هزار استارتاپ، هزار شرکت خلاق و بیش از 200 مرکز نوآوری در رشته‌های مختلف، شتاب‌دهنده‌های مختلف از داشته‌های ما در عرصه اقتدار علم و فناوری هستند.

* ایجاد مراکز نوآوری در حوزه رسانه و فناوری‌های نوظهور

فارس: با توجه به این مواردی که بیان کردید شرکت‌های دانش‌بنیان را در این بحران چطور تقویت می‌کنید؟

کرمی: یکی از کارهای اصلی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تکثیر و ترویج این موضوع در جای جای کشور است. این معاونت سعی در ایجاد مراکز نوآوری خصوصا در حوزه رسانه و فناوری‌های نوظهور دارد.

معاونت کمک می‌کند مراکز نوآوری در حوزه رسانه ایجاد شود و فرهنگ چنین موضوعی در بین رسانه‌ها جاری و ساری شود تا فارغ‌التحصیلان رشته‌های مختلف که عاقبت شغلی خود را در دل رسانه جستجو می‌کنند بتوانند در اکوسیستمی حضور یابند تا خلاقیت و اثرگذاری‌شان چند برابر شود نه اینکه دچار یاس و ناامیدی شوند که این امیدافزایی در جامعه از طریق ایجاد ساختارهایی که به زیست بوم می‌کند و در کنار آن ایجاد ساختارهایی که از نظر مالی، امکانات معنوی مشاوره و حمایت به شرکت‌دانش‌بنیان کمک کند از جمله کارهای اساسی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است. در حال حاضر ساختارهای دولتی، حاکمیتی و غیردولتی را هم ترغیب می‌کنیم که تا به جمع دانش‌بنیان بپیوندند.

* بهره‌مندی از درآمدهای وقف در حوزه علم و فناوری

فارس: از طریق ورود به حوزه حاکمیتی و غیردولتی چه فعالیتی داشتید؟

کرمی: در حال حاضر فعالیت‌هایی با سازمان‌های مختلف مانند شهرداری، ستاد اجرایی، بنیادها و اوقاف آغاز کرده‌ایم. سازمان اوقاف یک سازمان غیردولتی و کلان ملی است که داشته‌های زیادی دارد و ما برای اینکه بتوانیم فناوری و نوآوری را در دل ساختارهای اوقاف قرار دهیم به این حوزه ورود کردیم تا هم از داشته‌های اوقاف از جمله کارخانه و زمین استفاده کنیم و هم از درآمدهای وقف در حوزه علم و فناوری که یک خیّر جاریه و ماندگار است و می‌توانیم سرمایه اوقاف را در دل کارهای دانش‌بنیان بیاوریم.

در اصل همانطور که یک خیّر خوب می‌تواند سرمایه خود را در راه ساخت مدرسه، مسجد، حمام و مراکز بیمارستانی وقف کند می‌تواند در حین وقف بگوید می‌خواهم داشته‌ا‌م را به یک شرکت دانش‌بنیانی که در راستای مبارزه با کووید 19 فعالیت می‌کند وقف کنم یا به یک شرکتی که در بهبود اصول کشاورزی کمک می‌کند تا از این طریق هم شرکت‌های دانش‌بنیان سود ببرند هم جامعه.

روزی نیست که ما به یک موضوع و ایده نو ورود پیدا نکنیم و سعی نکنیم که آن را به سمت حوزه مسؤولیتی‌مان که دانش‌بنیان است هدایت نکنیم. دانش‌بنیا‌ن‌ها باید بتوانند روز به روز قوی‌تر شوند و با استقامت روی پای خود بایستند و مشکلات مالی کمتری داشته باشند.

دانش‌بنیان‌ها باید به درستی به جامعه معرفی شوند و بازار خوبی داشته باشند. در روزهای اخیر دو بازار بزرگ دیگر به حوزه صادرات کیت‌های تشخیصی کرونا افزوده شده که ثمره تلاش کریدور صادرات با شرکت‌های دانش‌بنیان در راستای فعالیت و صادرات بیشتر دانش‌‌بنیان‌ها است.

* ارزآوری، فروش و حضور در بازار سایر کشور ها جایگاهی برای کمک به دانش بنیان ها

فارس: به نظر شما چگونه می‌توانیم شاهد جایگزینی تولیدات محصولات دانش‌بنیان با درآمدهای نفتی باشیم؟

کرمی: این اتفاق در حال رخ دادن است و زمانی که رئیس جمهور می‌گوید اتکای ما به نفت در بودجه زیر 10 درصد رسیده است؛ بنابراین بودجه نمی‌تواند معطل بماند و باید از جای دیگری تامین و جایگزین شود که یکی از این مجاری ارزش افزوده و ارز آوری از محصولات و خدمات حاصل از فروش فناوری و تولیدات ایران ساخت دانش بنیان است.

یکی از پایه‌ها و جایگاه‌هایی که می‌تواند به صورت ماندگار به شرکت‌های دانش‌بنیان کمک کند موضوع ارزآوری، فروش و حضور در بازار سایر کشورها بجز ایران است. می‌توان گفت ظرف دوسال اخیر مخصوصاً بعد از شیوع کرونا توانمندی و دستاوردهای شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور بسیار جدی گرفته شدند. با توجه به اینکه با شیوع کرونا مردم دچار زحمت شده و بسیار اذیت شدند اما خوشبختانه در این بحران شرکت‌های دانش‌بنیان با جلوه‌گری در چشم دولتمردان، حاکمیت و جامعه خود را به خوبی نشان دادند.

به دلیل سیاه‌نمایی‌هایی که در جامعه قبلا صورت گرفته بود هرچه می‌گفتیم در حوزه علم و فناوری مقتدر و پیشرفته‌ایم درک آن برای افراد سخت بود. اما زمانی که کرونا پدیدار شد چون علم و تجهیزات مرتبط با این ویروس و بیماری در هیچ کشوری وجود نداشت مردم دیدند که ایران اسلامی در این حوزه داشته‌های خوبی دارد و چنین امری به تبع یافته‌های علمی دانشمندان، دانشگاهیان، پارک‌های علم و فناوری و مراکز نوآوری است که پرورش یافته و به بلوغ رسیده و به جامعه عرضه شد.

فارس: گفته می‌شود که دست‌وپای دانش‌بنیان‌ها و استارتاپ‌ها برای ورود به برخی حوزه‌ها بسته است، آیا چنین موضوعی صحت دارد؟

کرمی: نوآوری و روزآمدی خود به خود توسط ساختارهای قدیمی مقاومت دارد. به عنوان مثال می‌توانیم از تاکسی‌های اینترنتی یاد کنیم که در گذشته امور حمل و نقل توسط ساختارهایی در شهرداری انجام می‌شد و برای پذیرش آنها مقاومت وجود داشت اما اکنون امری عادی شده است.

نوآوری سمج است و خواهان دارد به طوری که شاهدیم مردم به سرعت با نوآوری ارتباط برقرار می‌کنند. البته به محض اینکه نوآوری در هر حوزه‌ای ورود پیدا کند دیر و زود دارد اما سوخت و سوز ندارد؛ لذا نوآوری خود را به جامعه تحمیل می‌کند و به هر میزان سواد رسانه‌ای و علمی جامعه بالا رود قطعا پذیرش نوآوری سهل‌‌‌تر خواهد شد. خوشبختانه کشورمان از جامعه باسواد و متخصصی بهره‌مند است که منجر به رسوخ هرچه سریعتر نوآوری در جامعه می‌شود.

به جرات می‌توان گفت استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان با ناملایمات از میدان به در نمی‌شوند، جنس این شرکت‌ها مقابله و مبارزه کردن است.

* با تصویب طرح جهش تولید به عنوان قانون 80 درصد مشکلات دانش‌بنیان‌ها حل می‌شود

فارس: با تشکیل کمیسیون فراکسیون اقتصاد دانش‌بنیان در مجلس شاهد پیگیری طرح جهش تولید دانش‌بنیان هستیم ، چنین موضوعی چه مزیت‌هایی می‌تواند داشته باشد؟

کرمی: امیدوارم این موضوعی که در مجلس شورای اسلامی پیگیری می‌شود هر چه زودتر به منصه ظهور برسد و به قانون تبدیل و اجرایی شود. عزیزانی که طراح چنین موضوعی هستند در محیط‌ دانشگاه‌ و شرکت‌های دانش‌بنیان فعالیت داشتند و گلوگاه‌های گیر قانونی و بخشنامه‌ای را می‌دانند.

به نظر بنده اگر این طرح به قانون تبدیل شود 80 درصد مشکلات دانش‌بنیان‌ها حل می‌شود. البته می‌توان گفت هر قانون خوب نیازمند یک مجری خوب و مطالبه‌گری‌ از طریق رسانه‌ها و مردم است.

البته اگر این موضوع به قانون تبدیل و به خوبی اجرا نشود و از طرف مردم و دانش‌بنیان‌ها مطالبه نشود مشکلات همچنان وجود دارد. بالاخره جلوی هر نوآوری مقاومت و عادت کردن به وضع وجود دارد که اجازه رشد نمی‌دهد.

* در تولید علم هوش مصنوعی در دنیا رتبه 18-15 را داریم

فارس: خوشبختانه همه روزه شاهد دستاوردها و تلاش‌‌های بی‌وقفه دانش‌بنیان‌ها هستیم اخیرا هم عنوان شده که این شرکت‌ها در حوزه هوش مصنوعی در دنیا جایگاه قابل قبولی دارند، چند شرکت در این حوزه فعال هستند؟

کرمی: حدود 40 شرکت بسیار خوب در حوزه هوش مصنوعی فعالیت می‌کنند؛ به طوری که جایگاه‌ کشور ما در تولید علم هوش مصنوعی در دنیا بین 15 تا 18 است.

قطعا با پشتکار و همت این عزیزان دانش‌بنیانی بزودی شاهد تحولات بسیاری به واسطه محصولات این شرکت‌ها خواهیم داشت.

به عنوان مثال تا همین چند روز پیش در بحث کووید 19 شاهد بودیم افراد برای تایید هویت خود باید به مراکز تایید هویت می‌رفتند که بسیار شلوغ بود و باعث تشدید بیماری می‌شد، اما در این بین دیدیم یک شرکت دانش‌بنیانی که در حوزه دیگری فعالیت می‌کرد نرم افزاری تحت عنوان سجام رونمایی کردند که افراد می‌توانند به راحتی از طریق این سامانه مراحل تایید هویت را انجام دهند.

همچنین هوش مصنوعی ترکیبی از علوم مختلف و جریان‌ساز است و بزودی می‌تواند در جامعه ایجاد درآمدزایی کند. جوانان و متخصصان ما در حوزه هوش مصنوعی از دنیا عقب نیستند؛ هرچند ممکن است در خودروسازی و بعضی از حوزه‌ها کمی فاصله داشته باشیم اما در علوم و فناوری‌های جدید با کشورهای دیگر فاصله نداریم.